Chế độ dinh dưỡng hợp lý, vận động khoa học và nâng cao đời sống tinh thần giúp người bệnh COPD nâng cao thể trạng, sống khỏe, sống lâu.
Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính COPD là bệnh lý hô hấp mạn tính, người bệnh phải sống chung với bệnh suốt đời. Chăm sóc bệnh nhân COPD cần lưu ý nhiều vấn đề như nên ăn gì, kiêng gì, nên tập thể dục thế nào, làm sao để hạn chế đợt cấp của bệnh cũng như phòng ngừa nguy cơ trầm cảm do COPD gây ra.
Bệnh COPD là bệnh gì?
Bệnh COPD là bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (Chronic obstructive pulmonary disease), là một bệnh phổi mạn tính đặc trưng bởi luồng khí thở trong phổi bị tắc nghẽn. Nguyên nhân gây bệnh là do tiếp xúc lâu dài với các phân tử khí độc hại, thường là từ khói thuốc lá.
Triệu chứng của bệnh COPD
Triệu chứng của bệnh COPD giai đoạn đầu có thể bao gồm:
- Cảm thấy khó thở, đặc biệt là khi gắng sức;
- Thở khò khè, tức ngực;
- Ho mạn tính;
- Khạc đờm mạn tính;
- Nhiễm trùng đường hô hấp thường xuyên.
Những người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính cũng có thể trải qua các đợt cấp, trong đó các biểu hiện trên có thể trở nên tồi tệ hơn so với sự thay đổi thông thường hàng ngày.
Khi xuất hiện các biểu hiện ở giai đoạn ban đầu, người bệnh thường chủ quan cho rằng những cơn ho, khạc đờm là bệnh bình thường nên không đi khám.
Không được can thiệp kịp thời và đúng cách, bệnh COPD sẽ tiếp tục tiến triển nặng lên đến khi xuất hiện triệu chứng khó thở liên tục. Ban đầu, khó thở thường chỉ xuất hiện khi người bệnh gắng sức, càng về sau càng xuất hiện thường xuyên hơn. Đến giai đoạn cuối cùng, người bệnh sẽ cảm thấy khó thở ngay cả khi đang nghỉ ngơi.
Tác hại của COPD đến sức khỏe
Câu hỏi nhiều người quan tâm là: Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính COPD có nguy hiểm không?
Nếu không được phát hiện và can thiệp sớm, bệnh COPD có thể gây ra một số biến chứng nặng nề, ảnh hưởng đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống người bệnh, thậm chí nguy hiểm tính mạng.
Tràn khí màng phổi
Người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính ở giai đoạn nặng sẽ gặp tình trạng tắc nghẽn đường thở kéo dài, dẫn tới hiện tượng khí hít vào trong phế nang không được thở ra hết. Lượng khí này tích tụ tăng lên sẽ làm cho phế nang bị căng giãn, mỏng dần đi, hình thành các bóng kén khí và dễ bị vỡ vào khoang màng phổi, gây ra tràn khí màng phổi. Người bệnh có thể bị suy hô hấp, nguy hiểm đến tính mạng nếu tình trạng này không được điều trị sớm.
Bệnh tim
Các tổn thương ở phế quản và phế nang càng nhiều sẽ càng khiến áp lực máu trong tuần hoàn phổi tăng. Tim phải làm việc nhiều hơn, lâu dài sẽ dẫn tới tình trạng suy tim phải, thậm chí là suy tim toàn bộ.
Giảm tuổi thọ
Người bệnh COPD mắc bệnh ở mức độ nhẹ cũng có thời gian sống giảm hơn bình thường, bệnh càng ở giai đoạn nặng thì thời gian sống càng ngắn. Thống kê cho thấy khoảng 30% bệnh nhân COPD tử vong vì suy hô hấp cấp và mạn tính, 13% tử vong vì suy tim. Các nguyên nhân gây tử vong khác là nhiễm trùng hô hấp, rối loạn nhịp tim, ung thư phổi, nhồi máu phổi.
Chất lượng cuộc sống giảm
Người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD có thể bị tàn phế hô hấp, tình trạng khó thở và mệt cơ sẽ làm giảm khả năng vận động.
Thậm chí, người bệnh COPD có thể bị tàn phế về mặt xã hội. Người bệnh có cảm giác như bị tách biệt khỏi xã hội, các sinh hoạt thường ngày phải phụ thuộc người khác.
Tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến trầm cảm, suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống. Ước tính khoảng 60% các bệnh nhân COPD có chỉ định thở oxy dài hạn, cần thở oxy từ 15 – 18 giờ/ngày, càng làm gia tăng tình trạng trầm cảm.
Hướng dẫn chăm sóc bệnh nhân COPD
Chế độ ăn uống
Đặc trưng của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là gây ra khó thở thường xuyên, nên việc ăn uống ở người mắc bệnh này thường khó khăn. Người bệnh có xu hướng ăn ít hơn bình thường, có thể dẫn tới suy dinh dưỡng. Nhiều nghiên cứu cho thấy 70% bệnh nhân COPD có biểu hiện thiếu hụt dinh dưỡng ở những mức độ khác nhau.
Suy dinh dưỡng kéo dài ở người bệnh COPD sẽ dẫn tới suy giảm khả năng miễn dịch, giảm khả năng chống chọi với các vi khuẩn, virus gây bệnh, từ đó dẫn tới các đợt cấp, làm bệnh tiến triển nặng thêm. Ngược lại, người bệnh COPD nếu ăn uống quá nhiều cũng không tốt, có thể gây tăng CO2 máu, thừa cân, béo phì…
Chế độ ăn
Về chế độ ăn, người bệnh COPD cần ưu tiên sử dụng đạm và chất béo. Nên dùng chất béo có lợi vì ngoài việc hạn chế làm tăng CO2 máu, nó còn cung cấp năng lượng cao hơn. Các loại chất béo tốt cho người bệnh COPD nên có nguồn gốc từ cá, dầu thực vật, hạn chế chất béo có nguồn gốc từ gia cầm, động vật có vú, nội tạng động vật…
Ngoài ra, người bệnh cần tăng cường bổ sung các loại vitamin, khoáng chất bằng cách ăn nhiều rau, củ, quả, đặc biệt là rau củ giàu vitamin A, E, C. Trái cây tươi, rau xanh không chỉ giàu dinh dưỡng mà còn góp phần giúp người bệnh tiêu hóa tốt hơn, hạn chế táo bón.
Người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính cần chú ý tránh ăn quá nhiều tinh bột, các thực phẩm dễ sinh hơi. Đó là hành tây, gia vị cay nóng như hạt tiêu, tỏi, ớt… Chế độ ăn quá nhiều tinh bột sẽ làm tăng lượng CO2 trong máu, trong khi đó thức ăn dễ sinh hơi sẽ gây trướng bụng, khiến bệnh nhân khó thở, trào ngược, sặc.
Tần suất bữa ăn
Về tần suất bữa ăn, người bệnh cần tránh ăn quá no vì có thể gây khó thở, nên chia thành 5-6 bữa nhỏ/ngày. Món ăn nên được chế biến mềm, nhừ để dễ nhai, tránh cho người bệnh phải gắng sức khi ăn. Khi ăn cố gắng ăn chậm, nhai kỹ, ăn từng miếng nhỏ.
Uống nước
Về uống nước, trung bình mỗi ngày người bệnh COPD cần uống khoảng 2 – 2,5 lít nước. Uống đủ nước rất quan trọng vì giúp hạn chế táo bón, giúp làm loãng đờm, tạo điều kiện cho người bệnh ho khạc đờm dễ dàng. Ngoài nước lọc, người bệnh có thể uống thêm nước hoa quả vừa để bổ sung nước, vừa bổ sung dinh dưỡng.
Chế độ vận động
Ở người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, càng ít vận động, cơ bắp càng có nguy cơ yếu dần và khó thực hiện ngay cả những vận động đơn giản hàng ngày. Do đó, người bệnh COPD nên thực hiện đều đặn các bài tập vận động đơn giản để tăng cường sức khỏe.
Đi bộ, đạp xe
Đây là một lựa chọn phổ biến, phù hợp với nhiều người bệnh vì nhẹ nhàng, có thể thực hiện ở trong nhà hoặc ngoài trời, trong phòng tập hoặc công viên… Lưu ý tốc độ đi bộ hay đạp xe không quan trọng, vì kể cả đi chậm thì vẫn rất tốt cho người bệnh, ngược lại, việc cố gắng đi nhanh dễ gây đợt cấp. Trong quá trình tập, nếu thấy khó thở, mệt mỏi, quá sức, người bệnh cần dừng lại và ngồi xuống nghỉ ngơi cho đến khi ổn định trở lại.
Nâng tạ nhẹ
Nâng tạ nhẹ giúp người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính tăng cường sức khỏe cánh tay, giúp nâng các vật nặng dễ dàng hơn.
Các bài tập thở
Thở chúm môi, thở cơ hoành, tập ho có điều khiển là các bài tập được chứng minh rất hữu ích cho người bệnh COPD.
Sinh hoạt cá nhân
Nhiều người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính bị khó thở khi làm những công việc đơn giản như vệ sinh cá nhân. Tuy nhiên, người nhà nên để người bệnh tự làm vệ sinh cá nhân nếu có đủ sức khỏe, việc này giúp họ cảm giác thoải mái, dễ chịu, đặc biệt là cảm giác tự chủ, không lệ thuộc vào người khác.
Vệ sinh cá nhân
Đây là một trong những việc rất dễ gây khó thở, vì vậy người bệnh không nên tắm khi thấy trong người không khỏe và đang ở nhà một mình. Phòng vệ sinh cần thiết kế các thiết bị phù hợp, hạn chế các động tác với tay có thể gây gắng sức. Vòi hoa sen, mắc áo nên để trong tầm với.
Việc làm trong nhà
Nếu người bệnh đủ sức khỏe, người nhà nên để họ thực hiện các công việc nhẹ nhàng trong nhà như dọn dẹp nhà cửa đơn giản, nấu ăn… để giúp người bệnh khuây khỏa.
Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho người bệnh COPD
COPD là căn bệnh mạn tính kéo dài cho đến suốt quãng đời còn lại kể từ khi phát hiện bệnh. Do đó, người bệnh cần biết cách thay đổi thói quen, sắp xếp công việc, bố trí đồ đạc trong nhà, tiết kiệm năng lượng, kiểm soát bệnh để giúp cuộc sống sinh hoạt thường ngày dễ dàng, thuận lợi hơn, qua đó giữ tâm lý thoải mái, vui vẻ, chất lượng cuộc sống tốt.
Đời sống tinh thần
Khi ra ngoài
Khi cần ra ngoài, người bệnh COPD nên cố gắng sắp xếp công việc sao cho không phải vội vã, làm việc gì cũng khoan thai, nhẹ nhàng, vừa sức. Đặc biệt, cần tránh đến những nơi đông đúc, kém lưu thông khí như tầng hầm, xe buýt, phòng kín nơi công cộng vì trong không khí sẽ có nhiều thán khí, gây lây nhiễm các bệnh đường hô hấp. Đồng thời, người bệnh chú ý giữ ấm cơ thể nếu thời tiết lạnh, nhiều gió; nên tiêm vắc xin cúm hàng năm và tiêm vắc phòng phế cầu, ho gà.
Du lịch
Người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính vẫn có thể đi du lịch để cảm thấy thư thái, vui vẻ hơn, tuy nhiên nên chọn những địa điểm du lịch không quá lạnh hoặc quá nóng, hạn chế leo núi cao. Trước khi đi du lịch, người bệnh nên chuẩn bị kỹ về thuốc, trang phục cho phù hợp điều kiện khí hậu, nếu cần có thể trao đổi với bác sĩ.
Hoạt động thư giãn, giải trí
Người bệnh nên tìm đến những thú vui nhẹ nhàng như nghe nhạc, đọc sách, xem phim, chăm sóc cây cối, nuôi chim, chơi cờ, để tâm trạng thoải mái, bớt lo âu.
Quan hệ xã hội
Làm việc
Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính thường gặp ở người trên 40 tuổi, nhiều người vẫn trong độ tuổi lao động và có thể cống hiến nhiều giá trị cho xã hội. Do đó, nếu chưa đến tuổi hưu, người bệnh vẫn có thể tiếp tục làm các công việc không đòi hỏi quá gắng sức. Nếu đã nghỉ hưu, người bệnh vẫn có thể tham gia các công tác xã hội, từ thiện để giúp cuộc sống thêm ý nghĩa, đẩy lùi bệnh tật.
Gia đình
Nếu không thể tham gia công tác xã hội, người bệnh cũng có thể ở nhà chăm lo cho gia đình, vui vầy cùng con cháu; chia sẻ những tâm sự, khó khăn của mình với người bạn đời để có thêm động lực vượt qua bệnh tật.
Trên đây là toàn bộ những thông tin cần biết về chăm sóc bệnh nhân COPD. Một chế độ dinh dưỡng hợp lý, vận động và tập luyện lành mạnh, khoa học kết hợp các biện pháp nâng cao đời sống tinh thần sẽ giúp người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính ổn định thể trạng, giảm tần suất mắc các đợt cấp của bệnh, từ đó giảm gánh nặng lên sức khỏe và kinh tế, giúp người bệnh sống khỏe, sống lâu.